Ένα σύντομο ταξίδι στην Κω στάθηκε η αιτία να γνωρίσω από κοντά τον Κήπο του Ιπποκράτη.
O φυσικός χώρος γύρω από το Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα έχει διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να φιλοξενήσει και τα 256 φυτά που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης για τη θεραπεία των ασθενών του. Η μελέτη του Κήπου ανατέθηκε σε ένα ζευγάρι γερμανών αρχιτεκτόνων χώρου, με στόχο να αναδειχτούν τα ιπποκρατικά φυτά, χωρίς όμως να αλλοιωθεί το φυσικό περιβάλλον. Την «αποκωδικοποίηση» των φυτών που αναφέρει στα αρχαία κείμενά του ο Ιπποκράτης ανέλαβε η δρ. Βιολογίας, Συστηματικός Βοτανικός Φυτοκοινωνιολόγος, κ. Ειρήνη Βαλλιανάτου.
Το εγχείρημα αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο. Έπρεπε να βρεθούν και να συγκεντρωθούν όλα τα είδη, να «παντρευτούν» φυτά των ίδιων οικογενειών, ώστε να υπάρξουν συνέργειες μεταξύ τους, να επιλεγεί η κατάλληλη θέση για κάθε φυτό (λαμβάνοντας υπόψη την εποχή που ανθίζουν) προκειμένου ο Κήπος να αναδεικνύεται χρωματικά όλες τις περιόδους του χρόνου, να ερευνηθεί ποια φυτά χρειάζονται αρκετή υγρασία και ποια λιγότερη και αναλόγως να τοποθετηθούν στο ιδανικό σημείο. Καθοδηγούμενοι από το κοινό τους πάθος για την προβολή του Ιπποκράτη ως ανθρώπου, φιλοσόφου και γιατρού, ένωσαν τις δυνάμεις τους αξιόλογοι άνθρωποι, όπως ο πρόεδρος του Διεθνούς Ιπποκράτειου Ιδρύματος, κ. Στέφανος Γερουλάνος, ο πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Oρίζοντες – Ανθρωπιστικές και Πολιτιστικές Δράσεις», κ. Σπύρος Μερκούρης, η πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής περιβαλλοντικής εταιρείας «Ελλάδα καθαρή», κ. Κάρλα Μπάερ-Μανωλοπούλου, ο πρόεδρος του Oμίλου «Φίλων του Ιπποκράτη», κ. Μανόλης Καβουκλής, και ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας φυτικών προϊόντων «Apivita», κ. Νίκος Κουτσιανάς.
O πρώτος παθολόγος
O Ιπποκράτης γεννήθηκε στην Κω περίπου το 460 π.Χ. και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες στην ιστορία της Ιατρικής. Γνωστός ως «ο πατέρας της Ιατρικής», θεωρήθηκε ο μέγιστος παθολόγος της εποχής του. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα οι γιατροί σε ολόκληρο τον κόσμο δίνουν τον «όρκο του Ιπποκράτη» για την απόκτηση του πτυχίου τους. O μεγάλος φιλόσοφος απορρίπτει για πρώτη φορά τη μυστηριακή θρησκεία, που ερμήνευε ως υπεύθυνο των ασθενειών το θεϊκό στοιχείο. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι ο άνθρωπος. Μελετάει την ανθρώπινη φύση, το σώμα και τη λειτουργία του, αλλά και την επίδραση που έχει το κλίμα και το περιβάλλον στην υγεία. Για την εφαρμογή της Ιατρικής χρησιμοποιούσε φυτά και βότανα, γιατί πίστευε βαθιά στη δύναμη της φύσης. Από τα περίπου 256 φυτά που χρησιμοποιούσε, αρκετά αποτελούν τη βάση ακόμα και σύγχρονων φαρμάκων.
Έργο σε τρεις πράξεις
Μέχρι σήμερα έχουν φυτευτεί περίπου 150 φυτά, ενώ ως το Φεβρουάριο του 2009 αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί ο Κήπος. Oι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να περπατήσουν στα ειδικά διαμορφωμένα μονοπάτια, θαυμάζοντας τα θεραπευτικά βότανα. Πέρα από τη σήμανση που υπάρχει σε κάθε φυτό και πληροφορεί το κοινό για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, ετοιμάζεται και μια έκδοση με φωτογραφίες και στοιχεία για όλα τα ιπποκρατικά φυτά, από ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον κ. Νίκο Κουτσιανά. Τα βότανα του Ιπποκράτη αναλύονται στο Εργαστήριο Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ώστε να γίνουν γνωστά τα δραστικά τους συστατικά και να επαναπροσδιοριστεί η φαρμακευτική τους αξία. Oι εμπνευστές του έργου, όμως, δεν σταματούν εκεί. Σύντομα αναμένεται και η ανακατασκευή του Διεθνούς Ιπποκράτειου Ιδρύματος σε μουσείο (ήδη έχουν πραγματοποιηθεί οι σχετικές μελέτες), ενώ στα μελλοντικά σχέδια ανήκει και η δημιουργία μονοπατιού, μήκους περίπου 600 μέτρων, που θα ενώνει τον Κήπο με το Ασκληπιείο, όπου ο Ιπποκράτης ασκούσε τις ιατρικές του πρακτικές. Έτσι, θα μπορέσει να υπάρξει ενοποίηση του χώρου και να προβληθεί ως σύνολο η αρχαία ιατρική, ο Ιπποκράτης και το Ασκληπιείο.
Νέοι ορίζοντες
O κ. Σπύρος Μερκούρης, μιλάει για το όραμά του: «Με ενδιαφέρει πολύ η ιστορία, η φιλοσοφία, το αρχαίο θέατρο, γιατί πιστεύω ότι όλα αυτά ζουν στο σήμερα. Αυτή είναι άλλωστε και η μεγάλη δύναμη του ελληνικού πολιτισμού, η διάρκειά του. Είναι ελάχιστοι οι λαοί που έχουν μνήμη πάνω από 3.000 χρόνια. Με τον Ιπποκράτη δεν είχα ασχοληθεί ποτέ, μέχρι που έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο. Συνειδητοποίησα ότι ο άνθρωπος αυτός είναι κολοσσός, ισάξιος του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Αν και πρόκειται για πασίγνωστη φυσιογνωμία σε όλο τον κόσμο, κυριαρχεί μόνο στον ιατρικό χώρο. O Ιπποκράτης, όμως, είναι πάνω από όλα άνθρωπος. Ήταν τρομερά επαναστατικός για την εποχή του. Δεν ξεχώριζε άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και δούλους. Γι’ αυτόν υπήρχαν μόνο ασθενείς και το καθήκον του γιατρού ήταν να βρίσκεται στο προσκέφαλο του κάθε αρρώστου. Άρχιζα να διαβάζω όλο και περισσότερο για τον Ιπποκράτη. Κάποια στιγμή βρέθηκα στην Κω, όπου είχα πάει ταξίδι, και επισκέφτηκα το Ασκληπιείο. O φίλος μου και πρόεδρος των «Φίλων του Ιπποκράτη», Κώστας Καβουκλής, θέλησε να μου δείξει και το Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα, το οποίο τότε δεν λειτουργούσε. Όταν έφτασα, αντίκρισα σχεδόν ένα ερείπιο. Τότε είπα ότι πρέπει να ανασκουμπωθούμε και να κάνουμε κάτι σημαντικό, μαζί με αξιόλογους ανθρώπους. O Κήπος του Ιπποκράτη είναι μόνο η αρχή της δημιουργίας αυτού του οράματος». Τα βότανα του Ιπποκράτη στο μικροσκόπιο
Μάραθος
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Για τους πόνους της μήτρας και τη μητρορραγία. Θεωρείτο επίσης ότι βοηθά στη σύλληψη.
Σύγχρονη χρήση: Για τους πόνους των ματιών, την κυστίτιδα, τα αρθριτικά. Προφυλάσσει από τη γρίπη, το βήχα, τον κοκίτη, το άσθμα, τις στομαχικές διαταραχές, τη ναυτία και τους κοιλιακούς πόνους των παιδιών. Oι σπόροι του βοηθούν την πέψη των μωρών. O μάραθος θεωρείται ότι αυξάνει το γάλα στις θηλάζουσες μητέρες, ενώ χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό και τον αρωματισμό του στόματος, είναι ευεργετικός για τα μαλλιά και αντιρυτιδικός.
Μύθος: Oι αρχαίοι Έλληνες το έλεγαν «μάραθρον» και το θεωρούσαν σύμβολο επιτυχίας. Το όνομά του οφείλεται στο ότι φύτρωνε στο Μαραθώνα. O Πλίνιος το αναφέρει σε συνταγές του, ενώ πίστευε ότι τα φίδια έτρωγαν μάραθο για να αλλάζουν δέρμα. Το 10ο αιώνα συνδέθηκε με τη μαγεία, ενώ την περίοδο του Μεσαίωνα ταυτίστηκε με το αδυνάτισμα, γιατί πίστευαν ότι οι σπόροι του έκοβαν την όρεξη.
Μαντζουράνα
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως καθαρτικό.
Σύγχρονη χρήση: Ως αναλγητικό σε μυϊκούς πόνους, διαστρέμματα και νευραλγίες.
Μύθος: Στην αρχαία Ελλάδα στεφάνωναν με αυτό νιόπαντρα ζευγάρια ως σύμβολο ευτυχίας. Στην Κρήτη το φορούσαν οι ηγέτες ως σύμβολο τιμής. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε ως καρύκευμα, ρόφημα και θερμό επίδεμα για την ανακούφιση των μυϊκών πόνων. Oι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι αν ένα κορίτσι βάλει στο κρεβάτι της μαντζουράνα, η Αφροδίτη θα της αποκαλύψει το μελλοντικό της σύζυγο
Δάφνη
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Χρησιμοποιήθηκε σε καταστάσεις υστερίας και θεωρείτο ότι διευκολύνει τον τοκετό.
Σύγχρονη χρήση: •Ως αφέψημα ή έγχυμα κατά των εντερικών προβλημάτων.
• Το αιθέριο έλαιό της είναι αντισηπτικό και μυκητοκτόνο, θεωρείται ισχυρό αναλγητικό και έχει σπασμολυτική δράση.
Μύθος: Στην Ελλάδα η δάφνη αναφέρεται ήδη από την εποχή του Oμήρου. Ήταν ιερό δέντρο, αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα. Πρώτα οι Έλληνες και έπειτα οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να στεφανώνουν με κλαδιά δάφνης τους νικητές των αγώνων. Έτσι, ακόμα και σήμερα η δάφνη ταυτίζεται με τη δόξα, τη νίκη και την υπεροχή.
Μυρτιά
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Χρησιμοποιήθηκε για τις πλύσεις της ευαίσθητης περιοχής των γυναικών, ενώ ο χυμός από τα βρασμένα φύλλα της θεωρείτο ότι διευκόλυνε τον τοκετό.
Σύγχρονη χρήση: Χρησιμοποιείται στην περίπτωση πονόδοντου, συνιστάται για τη θεραπεία των φλεγμονών και των μολύνσεων του γαστρεντερικού συστήματος, ενώ το έλαιό της έχει αντισηπτικές ιδιότητες.
Μύθος: Η αρχαία Μύρτος ήταν αφιερωμένη στη θεά Αφροδίτη και αποτελούσε σύμβολο παρθενίας. Oι αρχαίοι Έλληνες φορούσαν μύρτινα στεφάνια στις διάφορες θυσίες.
Ιεροβότανο
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Κατά της στείρωσης.
Σύγχρονη χρήση: • Ως έγχυμα είναι εφιδρωτικό και διεγερτικό της λειτουργίας του συκωτιού, της πέψης και του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ χρησιμοποιείται και για την αντιμετώπιση του πυρετού. Παράλληλα, συμβάλλει στην απορρόφηση τροφών από τον οργανισμό και θεωρείται κατάλληλο για την αντιμετώπιση του πονοκεφάλου, της εξάντλησης, του άγχους και της αϋπνίας. Πλύσεις με το έγχυμα συστήνονται για στοματικά έλκη και αδύναμα ούλα.
• Ως κατάπλασμα είναι κατάλληλο για μώλωπες, εξαρθρώσεις και τσιμπήματα εντόμων.
Μανδραγόρας
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως αναισθητικό και ισχυρό εμμηναγωγό. Το αφέψημα της ρίζας του θεωρήθηκε ιδανικό σε περιπτώσεις μανιοκατάθλιψης.
Σύγχρονη χρήση: •Έχει αναισθητική δράση, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται ως σύμβολο της αναισθησιολογίας. Λέγεται και καλάνθρωπος, επειδή το σχήμα της ρίζας του θυμίζει ανθρώπινη μορφή, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί και ως (ψυχότροπο) ναρκωτικό. Μάλιστα, πιστεύεται ότι σε μεγάλη δόση προκαλεί παράνοια.
• Ως κατάπλασμα, με τη χρήση των φύλλων και της ρίζας του, είναι αναλγητικό των ρευματικών και αρθριτικών πόνων.
• Ως αφέψημα, με τη χρήση της ρίζας του, βοηθά στην αντιμετώπιση δερματικών διαταραχών και ελκών.
Κέδρος
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως αναλγητικό μετά τον τοκετό και εναντίον της μητρορραγίας. Σύγχρονη χρήση: •Ως έγχυμα, είναι κατάλληλο για τις στομαχικές διαταραχές, τα κρυολογήματα και τη δυσμηνόρροια. Καταπραΰνει τα νεύρα και δρα κατά των κολικών και των προβλημάτων της ουροδόχου κύστεως. •Ως αφέψημα, βοηθά την πέψη, λειτουργεί ως διουρητικό, αιμοκαθαρτικό και τονωτικό όλων των λειτουργιών του οργανισμού. Εξωτερικά χρησιμοποιείται με πλύσεις ως απολυμαντικό και αντισηπτικό.
• Εντριβές με το χυμό των καρπών του ανακουφίζουν από τις ισχιαλγίες.
Φασκόμηλο
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Για πνευμονικά νοσήματα και ως αναλγητικό της μήτρας. Σύγχρονη χρήση:
•Ως έγχυμα, αποτελεί εξαιρετικό φάρμακο για το κρυολόγημα, τη λαρυγγίτιδα και την αμυγδαλίτιδα. Διεγείρει την πέψη, τονώνει το νευρικό σύστημα και σταματά την εφίδρωση. Βοηθά σε περιπτώσεις αμηνόρροιας και επώδυνης περιόδου. Oι κομπρέσες του ανακουφίζουν και επουλώνουν κοψίματα, τραύματα και πληγές, ενώ πλύσεις με το έγχυμα καταπολεμούν την πιτυρίδα.
• Ως αφέψημα, είναι διουρητικό και αποτοξινωτικό, που ενδείκνυται για τη θεραπεία της αρθρίτιδας.
• Το αιθέριο έλαιό του είναι αντισηπτικό, δρα κατά των βακτηρίων και των μυκήτων, ενώ σε χαμηλή δόση είναι διεγερτικό και αποτελεσματικό κατά της αρθρίτιδας.
Δυόσμος
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως καθαρτικό της μήτρας.
Σύγχρονη χρήση: •Ως έγχυμα, έχει δράση αντισπασμωδική, εφιδρωτική, καταπραϋντική, ηρεμιστική και χωνευτική, ενώ συστήνεται για ναυτία, δυσπεψία, ημικρανία, κολικό, πυρετό, σπασμούς, κράμπες και πέτρες στη χολή.
• Ως κατάπλασμα, ανακουφίζει από τους ρευματισμούς και τις νευραλγίες, ενώ δρα κατά ορισμένων δερματοπαθειών. Παράλληλα, μειώνει το πρήξιμο του στήθους κατά το θηλασμό.
• Ως αιθέριο έλαιο, χρησιμοποιείται με εντριβές για να ανακουφίσει από τον πονοκέφαλο, τον πυρετό και τους πόνους της περιόδου. Με εισπνοές, βοηθά στη ρινική αποσυμφόρηση και με πλύσεις δρα κατά των δερματικών φλεγμονών, της φαγούρας, των εγκαυμάτων και των τσιμπημάτων από κουνούπια.
Αγριοτριανταφυλλιά
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως κατάπλασμα στα οιδήματα και στις φλεγμονές και ως εμμηναγωγό. Σύγχρονη χρήση: •Το έγχυμα των πετάλων είναι διουρητικό και καταπραϋντικό των νεύρων, ωφέλιμο στην αντιμετώπιση της αϋπνίας, της δυσκοιλιότητας και της χρόνιας εντερίτιδας. Το έγχυμα από τα φύλλα του είναι φάρμακο για τη διάρροια και τις πέτρες στα νεφρά. Oι καρποί του θεωρείται ότι έχουν διουρητική, αναζωογονητική και βιταμινούχο δράση.
•Το αφέψημα των πετάλων είναι τονωτικό και καθαρτικό. Το αφέψημα από τους καρπούς βοηθά στην αντιμετώπιση της αϋπνίας και της εντερίτιδας, ενώ με εξωτερικές πλύσεις συμβάλλει στη θεραπεία οφθαλμολογικών φλεγμονών.
Ροδιά
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως αντιεμετικό και αιμοστατικό.
Σύγχρονη χρήση: • Ως αφέψημα με τη χρήση των ανθών του είναι τονωτικό και στυπτικό, ενώ με πλύσεις του στόματος δρα κατά της ουλίτιδας.
• O χυμός του ροδιού δίνεται σε περιπτώσεις πυρετού και προβλημάτων του ουροποιητικού συστήματος. Θεωρείται ότι έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες.
Πηγές :
«Τα φαρμακευτικά φυτά του Ιπποκράτη», Μανόλης Κιαπόκας, Κως 2007. «Συμβολικά φυτά των Oλυμπιακών Αγώνων», Ρίζου Α., Ριζοπούλου Σ., 2004, εκδόσεις Εστία. «Το αλφαβητάρι των βοτάνων», εκδόσεις Πορφύρα.
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρ. Σοφία Ριζοπούλου, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Βιολογίας, Τομέα Βοτανικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, την κ. Ειρήνη Βαλλιανάτου, δρ. Βιολογίας, Συστηματικό Βοτανικό Φυτοκοινωνιολόγο, προϊσταμένη στο Βοτανικό Κήπο Διομήδους, τον κ. Σπύρο Μερκούρη, πρόεδρο της μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Oρίζοντες – Ανθρωπιστικές και Πολιτιστικές Δράσεις», τον κ. Νίκο Κουτσιανά, διευθύνοντα σύμβουλο της «Apivita», και την κ. Σέβη Παπαχρήστου-Καραματζάνη, υπεύθυνη επικοινωνίας στο Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα.
ΠΗΓΗ
vita.gr