Στην Ελλάδα μάς έπνιξαν τα αντιβιοτικά…
Η χώρα μας διατηρεί ένα θλιβερό προνόμιο, αφού την τελευταία πενταετία κρατάει τα σκήπτρα στην Ευρώπη στην κατανάλωση αντιβιοτικών και στην αντοχή των μικροβίων στα αντιβιοτικά τόσο σε νοσοκομειακό επίπεδο όσο και στην κοινότητα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, σε Ελλάδα και Κύπρο καταναλώνουμε τρεις φορές περισσότερο αντιβιοτικά ανά κάτοικο και ανά έτος, σε σχέση με τα κράτη που έχουν τη χαμηλότερη χρήση αντιβιοτικών.[1]
Για το πρόβλημα υπάρχουν πολλοί «υπαίτιοι»: η λαθεμένη αντίληψη των ασθενών ότι σε κάθε κρυολόγημα ή λοίμωξη τα αντιβιοτικά βοηθούν, ασθενείς οι οποίοι λαμβάνουν συχνά τα «απομεινάρια» προηγούμενων θεραπειών που έχουν στο σπίτι ή αγοράζουν αντιβιοτικά από το Διαδίκτυο, γιατροί που συνταγογραφούν λανθασμένα αντιβιοτικά για ιογενείς λοιμώξεις, φαρμακοποιοί οι οποίοι χορηγούν αναίτια αντιβιοτικά, και η χορήγηση αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή (και εξέταση από γιατρό).
Στην Ελλάδα μάς έπνιξαν τα αντιβιοτικά
Στη χώρα μας, οι γιατροί συνταγογραφούν πολλά αντιβιοτικά, και οι ασθενείς τα απαιτούν από τους γιατρούς καθημερινά, ή τα αγοράζουν από μόνοι τους, ή έχουν στοκ στο σπίτι τους από προηγούμενη χρήση. Μεγάλη είναι η κατάχρηση αντιβιοτικών στα Ελληνόπουλα όπως αποδεικνύουν διάφορες μελέτες παιδίατρων ανά την Ελλάδα. 5-6 μητέρες στις 10 έχουν εφεδρικά αντιβιοτικά στο φαρμακείο του σπιτιού. Οι μητέρες σε αναλογία 20-40% χορηγούν αντιβιοτικά μόνες τους, χωρίς τη συμβουλή του παιδίατρου, ενώ στην περίπτωση που ο παιδίατρος αρνηθεί τη χορήγηση αντιβιοτικού, το 20% των μητέρων ασκεί πίεση στον παιδίατρο να χορηγήσει αντιβιοτικό ή αλλάζει γιατρό.[2]
Ο Εθνικός Νόμος απαγορεύει τη χορήγηση οποιουδήποτε αντιβιοτικού χωρίς να υπάρχει έστω απλή συνταγή γιατρού. Όπως όμως προκύπτει από σχετικές μελέτες, οι νόμοι έχουν μείνει μόνο στα χαρτιά και ο κάθε Έλληνας τρέχει να προμηθευτεί το κουτί με το αντιβιοτικό για «ψύλλου πήδημα». Μιας και το μέτρο της αιτιολογημένης συνταγής φαίνεται να «βάζει φρένο» στο να μοιράζονται αντιβιοτικά σαν… καραμέλες, ερευνητές υποστηρίζουν ότι μπορεί να δικαιολογηθεί η επέκταση του μέτρου της αιτιολογημένης συνταγής σε όλες τις κατηγορίες αντιβιοτικών, προκειμένου να γίνει ορθολογικότερη χρήση τους.[3, 5]
Ευρωπαϊκή Ημέρα Ενημέρωσης για τα Αντιβιοτικά – 18 Νοεμβρίου
Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Ενημέρωσης για τα Αντιβιοτικά είναι μια πρωτοβουλία στον τομέα της δημόσιας υγείας, με στόχο να ενισχύσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με το πρόβλημα που συνιστά για τη δημόσια υγεία η αντοχή στα αντιβιοτικά, καθώς και για την ενθάρρυνση της ορθολογικής χρήσης των αντιβιοτικών. Τα τελευταία στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι σε ολόκληρη την Ε.Ε. αυξάνεται ο αριθμός των ασθενών που προσβάλλονται από ανθεκτικά βακτήρια, καθώς και ότι η αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί μείζονα απειλή για τη δημόσια υγεία. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό σύστημα παρακολούθησης της μικροβιακής αντοχής EARSS, υπάρχει μια κλίση Βορρά-Νότου, με χαμηλά ποσοστά στη Σκανδιναβία και στις Κάτω Χώρες, και υψηλά ποσοστά στη νότια Ευρώπη. Οι χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά αντοχής κάνουν γενικά μικρότερη χρήση αντιβιοτικών, ενώ οι χώρες με υψηλά ποσοστά αντοχής στα αντιβιοτικά κάνουν μεγαλύτερη χρήση.
Η ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών είναι ένα πρόβλημα με παγκόσμιες διαστάσεις. Ενώ οι άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες εξακολουθούν να πεθαίνουν επειδή τους λείπει η σωστή αγωγή, η αντοχή των βακτηρίων στα αντιβιοτικά, λόγω της ακατάλληλης χρήσης αντιβιοτικών, προκαλεί ανησυχία σε όλες τις ηπείρους. Η λογική χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να αναχαιτίσει την ανάπτυξη των ανθεκτικών βακτηρίων και να διατηρήσει την αποτελεσματική δράση των αντιβιοτικών για τις μελλοντικές γενιές.
Χωρίς αντιβιοτικά… Μια πρωτοβουλία της Ε.Ε. για την Υγεία
Η κατάχρηση αντιβιοτικών είναι φαινόμενο ζωτικής σημασίας για να εκλείψει σύντομα, καθώς, σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες κατηγορίες φαρμάκων, εκτός από τις πιθανές παρενέργειες που μπορούν να έχουν για το άτομο που τα λαμβάνει, έχουν επίδραση και σε επίπεδο κοινότητας, με κύρια την εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών βακτηρίων. Τα αντιβιοτικά χάνουν την αποτελεσματικότητά τους με ρυθμό που ήταν αδιανόητος ακόμα και πριν από πέντε χρόνια. Αυτό συμβαίνει επειδή η χρήση αντιβιοτικών αυξάνει την αντοχή των βακτηρίων στα αντιβιοτικά. Αν συνεχίσουμε να καταναλώνουμε αντιβιοτικά με τον σημερινό ρυθμό, η Ευρώπη μπορεί να επιστρέψει στην «προ των αντιβιοτικών εποχή», όπου μια κοινή βακτηριακή λοίμωξη, όπως η πνευμονία, μπορεί να σημαίνει θανατική καταδίκη.
Η σύγχρονη ιατρική στηρίζεται στη διαθεσιμότητα αποτελεσματικών αντιβιοτικών στην περίπτωση που εκδηλωθεί λοιμώδης επιπλοκή ή για την προφύλαξη από λοιμώξεις. Χωρίς αποτελεσματικά αντιβιοτικά δεν θα υπήρχε πλέον η δυνατότητα για εντατική παρακολούθηση, μεταμόσχευση οργάνων, χημειοθεραπεία, φροντίδα πρόωρων νεογνών, ή και για κοινές χειρουργικές επεμβάσεις, όπως η αντικατάσταση ισχίου ή γονάτου. Συνταγογραφείτε, λοιπόν, αντιβιοτικά μόνο όταν είναι απαραίτητο, με βάση τις υπάρχουσες οδηγίες. Όπου είναι δυνατόν, συνταγογραφείτε το κατάλληλο αντιβιοτικό για τη συγκεκριμένη λοίμωξη και όχι αντιβιοτικά «ευρέος φάσματος».
Αντοχή στα αντιβιοτικά
Τα βακτήρια είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά όταν συγκεκριμένα αντιβιοτικά έχουν χάσει την ικανότητά τους να τα σκοτώνουν ή να καταπολεμούν την ανάπτυξή τους. Η αντοχή των βακτηρίων στα αντιβιοτικά είναι φυσικό γεγονός που προκαλείται από μεταλλάξεις στα γονίδια των βακτηρίων. Ωστόσο, η υπερβολική και ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών επιταχύνει τη δημιουργία και τη διάδοση ανθεκτικών βακτηρίων. Η κυριότερη αιτία της αντιμικροβιακής αντοχής των μικροοργανισμών στον άνθρωπο εξακολουθεί να είναι η χρήση αντιμικροβιακών στην ιατρική, στην κοινότητα, καθώς και στα νοσοκομεία ή άλλους χώρους παροχής υγειονομικής περίθαλψης. Σημαντική αιτία αντιμικροβιακής αντοχής είναι και η διασπορά και διασταυρούμενη μετάδοση μικροοργανισμών ανθεκτικών στα αντιμικροβιακά μεταξύ ανθρώπων, μεταξύ ζώων και μεταξύ ανθρώπων, ζώων και περιβάλλοντος. Επίσης, μέρος του προβλήματος της αντιμικροβιακής αντοχής στην Ε.Ε. είναι τα αντιμικροβιακά που χρησιμοποιούνται στα ζώα παραγωγής τροφίμων.
Συνεπώς, οι δύο κύριοι τομείς που απαιτούν διαχείριση, έλεγχο και πρόληψη της αντιμικροβιακής αντοχής, είναι η συνετή χρήση αντιμικροβιακών και τα μέτρα υγιεινής για τον έλεγχο της διασταυρούμενης μετάδοσης μικροοργανισμών ανθεκτικών στα αντιμικροβιακά (έλεγχος λοιμώξεων), συμπεριλαμβανομένης της καλύτερης υγιεινής των χεριών, της απομόνωσης των ασθενών κ.λπ.
Χρειάζεσαι πραγματικά αντιβίωση;
Τα αντιβιοτικά δεν σκοτώνουν τους ιούς. Δεν είναι αποτελεσματικά στις ιώσεις όπως το κρυολόγημα, η γρίπη και η βρογχίτιδα. Τα αντιβιοτικά είναι αποτελεσματικά μόνο ενάντια στις βακτηριακές λοιμώξεις. Η ορθή διάγνωση και η απόφαση περί αναγκαιότητας των αντιβιοτικών γίνεται μόνο από γιατρό. Κανένα αντιβιοτικό (όπως Amoxicillin, Cefaclor, Klarithromycin, Cefprozil, Cefuroxime, Clavulanicacid κ.λπ.) δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί προληπτικά για τις ιώσεις, ούτε να σταματήσει την εξάπλωση των ιών. Όταν παίρνεις αντιβιοτικά χωρίς να τα χρειάζεσαι, μπορεί να βλάψεις την υγεία σου.
Η υπερκατανάλωση αντιβιοτικών δημιουργεί πιο ισχυρά μικρόβια.
Αυτά τα «σούπερ μικρόβια» είναι πιο ανθεκτικά στα αντιβιοτικά και σκοτώνονται δυσκολότερα. Δημιουργείς «σούπερ μικρόβια» όταν παίρνεις αντιβιοτικά για το κρυολόγημα, τη γρίπη ή άλλες ιώσεις. Αυτό συνιστά κίνδυνο για την υγεία όχι μόνο του ατόμου που έκανε ακατάλληλη χρήση αντιβιοτικών αλλά και οποιουδήποτε άλλου που ενδέχεται να προσβληθεί αργότερα από τα ανθεκτικά βακτήρια. Τα αντιβιοτικά έχουν συχνά παρενέργειες, όπως ναυτία, έμετο, διάρροια, εξάνθημα, επικίνδυνες αλλεργίες. Η άσκοπη λήψη αντιβιοτικών πάντοτε τροποποιεί τη φυσιολογική βακτηριακή χλωρίδα του ανθρώπινου σώματος, δηλαδή τα χρήσιμα μικρόβια που «κατοικούν» στο σώμα σου και φυσιολογικά σε προστατεύουν.
Να θυμάστε:
Τα αντιβιοτικά δεν μπορούν να σας βοηθήσουν να αναρρώσετε από λοιμώξεις που προκαλούνται από ιούς, όπως το κοινό κρυολόγημα ή η γρίπη.
Η αλλαγή στο χρώμα της βλέννας από τη μύτη είναι αναμενόμενη στις ιώσεις. Κίτρινη, πράσινη ή παχύρρευστη βλέννα δεν χρειάζεται αντιβιοτικά.
Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις οι βρογχίτιδες προκαλούνται από ιούς. Τα αντιβιοτικά δεν σκοτώνουν τους ιούς.
Μόνο στο 15% των παιδιών και λιγότερο από το 5% των ενηλίκων που επισκέπτονται τον γιατρό τους, τα συμπτώματα της φαρυγγοαμυγδαλίτιδας οφείλονται στον στρεπτόκοκκο.
Η λήψη αντιβιοτικών για λάθος λόγους, όπως για το κοινό κρυολόγημα ή τη γρίπη, δεν έχει κανένα όφελος για εσάς.
Τα αντιβιοτικά δεν εμποδίζουν τη μετάδοση των ιών σε άλλους ανθρώπους.
Το μόνο που επιτυγχάνετε με την άσκοπη χρήση αντιβιοτικών είναι η ανάπτυξη αντοχής των βακτηρίων στα αντιβιοτικά. Έτσι, αν χρειαστείτε αντιβιοτικά στο μέλλον, αυτά μπορεί να μην έχουν πλέον αποτέλεσμα.
Κάνετε χρήση αντιβιοτικών μόνο με ιατρική συνταγή. Μη χρησιμοποιείτε φάρμακα που έχουν μείνει από προηγούμενη θεραπευτική αγωγή ή αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή.
Τα αντιβιοτικά δεν είναι καραμέλες
Tα αντιβιοτικά δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα σε περίπτωση κοινού κρυολογήματος ή γρίπης.
Μην τα αποθηκεύεις, μην τα μοιράζεσαι με άλλους.
Μην τα ζητάς από τον φαρμακοποιό σου χωρίς ιατρική συνταγή.
Ας θυμηθούμε τη «συνταγή της γιαγιάς»
Στο κρυολόγημα, στις ιώσεις και στη γρίπη, η ξεκούραση, η καλή διατροφή και τα πολλά υγρά μπορούν να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Τα περισσότερα κρυολογήματα υποχωρούν μόνα τους. Μπορεί να χρειαστεί μία βδομάδα ή και περισσότερο. Τα παυσίπονα και τα αντιπυρετικά μπορούν να μας ανακουφίσουν από τα συμπτώματα. Πλένουμε τα χέρια μας για να προφυλαχθούμε από τις λοιμώξεις.
Τα περισσότερα μικρόβια μεταδίδονται με τα χέρια μας. Το συχνό πλύσιμο των χεριών βοηθάει στο να κρατήσουμε τα μικρόβια μακριά από το σώμα μας. Πλένετε τακτικά τα χέρια σας και τα χέρια των παιδιών σας, για παράδειγμα μετά από φτέρνισμα ή βήξιμο, πριν αγγίξετε άλλα αντικείμενα ή ανθρώπους.
Αισθάνεστε άρρωστος;
Αναρωτιέστε τι προκαλεί την ασθένειά σας; Μπορεί να είναι ιός ή βακτήριο… και οι διαφορές είναι σημαντικές
Ιοί και Βακτήρια
Οι ιοί είναι μακρομόρια τα οποία αποτελούνται από πρωτεΐνη και γενετικό υλικό (DNA ή RNA). Δεν έχουν ούτε κυτταρική δομή, ούτε δικό τους μεταβολισμό, αλλά πολλαπλασιάζονται αποκλειστικά μέσω ζωντανών κυττάρων με βάση την πληροφορία που υπάρχει στο γονιδίωμα του ιού. Οι ιοί έχουν πολλά σχήματα και είναι πολύ μικρότεροι από τα βακτήρια.
Οι ιοί προκαλούν πολλές ασθένειες, όπως το κοινό κρυολόγημα, ιγμορίτιδα, οξεία βρογχίτιδα, τις περισσότερες βρογχίτιδες, φαρυγγίτιδες, διάρροια, ανεμοβλογιά κ.λπ. Ο οργανισμός αμύνεται ενάντια των ιών με τον πυρετό ή τη δημιουργία φλεγμονών.
Τα βακτήρια είναι οι μικρότεροι αυτόνομοι οργανισμοί. Πρόκειται για μονοκύτταρους οργανισμούς, η εξωτερική μορφολογία των οποίων μπορεί να αναχθεί σε τρεις βασικές μορφές: σφαιρικό, ευθύ ραβδίο και καμπύλο ραβδίο. Βρίσκονται παντού, στο φαγητό, σκόνη και στα σώματά μας. Τα βακτήρια μπορούν να ζουν έξω από τα κύτταρα του σώματός μας. Τα περισσότερα βακτήρια είναι ωφέλιμα, όπως αυτά που βοηθάνε στην πέψη, αλλά ορισμένα μπορούν να προκαλέσουν λοιμώξεις.
Τα βακτήρια προκαλούν λοιμώξεις, όπως, π.χ., στρεπτοκοκκική φαρυγγίτιδα, ουρολοιμώξεις κ.λπ., εισβάλλοντας στα κύτταρα του οργανισμού. Το σώμα μάχεται ενάντια στα βακτήρια με τον πυρετό ή τη φλεγμονή. Τα συμπτώματα μιας βακτηριακής λοίμωξης είναι παρόμοια με αυτά που προκαλούνται σε μια ιογενή λοίμωξη.
Τα αντιβιοτικά ΔΕΝ μπορούν να σκοτώσουν τους ιούς. Τα αντιβιοτικά ΔΕΝ μπορούν να βοηθήσουν σε μια ιογενή λοίμωξη ή να σταματήσουν τη μετάδοση της ιογενούς λοίμωξης σε άλλους. Η λήψη αντιβιοτικών για ιογενείς λοιμώξεις αυξάνει την πιθανότητα για λοιμώξεις από ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια.
Μια ίωση αντιμετωπίζεται με συντηρητικούς τρόπους, δηλαδή κατάκλιση, αποφυγή κόπωσης, υγιεινό περιβάλλον και καλή διατροφή, ενυδάτωση και συμπτωματική αγωγή αν αυτό καταστεί απαραίτητο. Καλέστε τον γιατρό σας αν τα συμπτώματα επιδεινωθούν .
Ιωση: μόλυνση από ιό
Γρίπη: μόλυνση από ιούς της γρίπης Α-Β-C. Η γρίπη έχει εποχιακή κατανομή, τυπικά αρχίζει νωρίς τον Νοέμβρη και μπορεί να διαρκέσει έως τον Μάρτιο, με ιδιαιτέρως υψηλό ποσοστό τους χειμερινούς μήνες.
Κρυολόγημα: μόλυνση από συγκεκριμένους ιούς (συνήθως ρινοϊοί, αδενοϊοί, ιοί παραγρίπης και αναπνευστικός συγκυτιακός). Ως κρυολόγημα χαρακτηρίζουν λανθασμένα πολλοί οποιαδήποτε λοίμωξη του ανωτέρου αναπνευστικού. Το κρυολόγημα είναι μια αυτοπεριοριζομένη, συνήθως απύρετη νόσος, που η επώασή της διαρκεί 2-5 ημέρες. Εκδηλώνεται με ρινική υπερέκκριση, ρινική απόφραξη, ρινική καταρροή, βήχα, βράγχος φωνής, ξηρότητα στον φάρυγγα, χωρίς να αποκλείεται η παρουσία πυωδών βυσμάτων, κακουχία και ήπια κεφαλαλγία. Μόνο στο 10% υπάρχει πυρετός διαρκείας συνήθως 24 ωρών. Ο πυρετός είναι συχνότερος στα παιδιά. Η νόσος διαρκεί 7 περίπου ημέρες. Η συμπτωματολογία είναι συνήθως εντονότερη τη 2η και την 3η μέρα. Εν συνεχεία, η ρινική υπερέκκριση μειώνεται και γίνεται παχύρρευστη και πυώδης, και συνήθως συνοδεύεται από ήπιο μη παραγωγικό βήχα. Αν η συμπτωματολογία επιμένει και μετά από 10-14 ημέρες, οφείλει κανείς να σκεφτεί άλλη λοίμωξη ή επιπλοκές. Η χορήγηση αντιβιοτικών είναι εντελώς αδικαιολόγητη. Δεν πρέπει ποτέ να χορηγούνται προληπτικώς.[1]
πηγη
http://www.homeopathy.gr/homeopathy/antibiotics-overuse-homeopathy.html
Βιβλιογραφία – “Ομοιοπαθητική αντί αντιβιοτικών”
Το άρθρο είναι μετάφραση του «Can homeopathy be an alternative to antibiotics?», ECH newsletter, 2010 Summer, p. 6
1. World Health Organization (2000) Antibiotic resistance: synthesis of recommendations by expert policy groups. Alliance for the Prudent Use of Antibiotics WHO/CDS/CSR/DRS/2001/10
2. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDPC) Annual Work Programme 2010 [accessible at www.ecdc.europa.eu/en/aboutus/Key%20Documents/1005_KD_Annual_work_programme.pdf]
3. Noverr MC, Noggle RM, Toews GB, Huffnagle GB (2004). Role of antibiotics and fungal microbiota in driving pulmonary allergic responses. Infection and Immunity, 72:4996-5003
4. Johnson CC, Ownby DR, Alford SH, Havstad SL, Williams LK, Zoratti EM, Peterson EL, Joseph CL (2005) Antibiotic exposure in early infancy and risk for childhood atopy. The Journal of allergy and clinical immunology, 115:1218-1224
5. Riley D, Fisher M, Sigh B, Haidvogl M, Heger M (2001). Homeopathy and conventional medicine: An outcomes study comparing effectiveness in a primary care setting. Journal of Alternative and Complementary Medicine, 7:149-159
6. Friese K-H, Zabalotnyi DI (2007). [Homeopathy in acute rhinosinusitis. A double-blind, placebo controlled study shows the efficiency and tolerability of a homeopathic combination remedy]. HNO, 55:271-277
8. Zabolotnyi DI, Kneis KC, Richardson A, Rettenberger R, Heger M, Kaszkin-Bettag M, Heger PW (2007) Efficacy of a complex homeopathic medication (Sinfrontal) in patients with acute maxillary sinusitis: a prospective, randomized, double-blind, placebo-controlled, multicenter clinical trial. Explore (NY), 3:98-109
9. Weiser M, Clasen B (1994). [Randomized, placebo-controlled, double-blind study of the clinical efficacy of the homeopathic Euphorbium compositum-S nasal spray in cases of chronic sinusitis]. Forschende Komplementarmedizin, 1:251-259
10. Diefenbach M, Schilken J, Steiner G, Becker HJ (1997). [Homeopathic therapy in respiratory tract diseases. Evaluation of a clinical study in 258 patients]. Zeitschrift fur Allgemeinmedizin, 73:308-314
11. Jacobs J, Springer DA, Crothers D (2001). Homeopathic treatment of acute otitis media in children: a preliminary randomized placebo-controlled trial. Pediatric Infectious Disease Journal, 20:177183
12. Frei H, Thurneysen A (2001). Homeopathy in acute otitis media in children: treatment effect or spontaneous resolution? Homeopathy, 90:180-182
13. Trichard M, Chaufferin G Nicoloyannis N (2005). Pharmaco-economic comparison between homeopathic and antibiotic treatment strategies in recurrent acute rhinopharyngitis in children. Homeopathy, 94:3-9
Βιβλιογραφία – “Στην Ελλάδα μάς έπνιξαν τα αντιβιοτικά
”
1. Total outpatient antibiotic use in 2008 for 30 participating European Countries, European Surveillance of Antimicrobial Consumption (ESAC)
2. Ελένη Μπουρμπούλη-Γιαμαρέλου, 19 Νοεμβρίου 2008, «18 Νοεμβρίου: Η Ευρωπαϊκή Ημέρα για τα Αντιβιοτικά»
3. «Μας έπνιξαν τα αντιβιοτικά», Το Βήμα, Κυριακή 21 Μαρτίου 2010, σ. 22-23
4. «Έλληνες οι αντιβιοτικοφάγοι», Το Βήμα, Κυριακή 21 Μαρτίου 2010, σ. 22-23
5. Dispensing of antibiotics without prescription in Greece, 2008: another link in the antibiotic resistance chain,
6. Plachouras D et al., Euro Surveill. 2010;15(7):pii=19488
7. ΚΕΕΛΠΝΟ, 2009, αφίσες για τη γρίπη
Βιβλιογραφία – “Χρειάζεσαι πραγματικά αντιβίωση”;
Δανειστήκαμε υλικό και στοιχεία από τους παρακάτω οργανισμούς (ενημερωτικά φυλλάδια και ιστοσελίδες): ECDC, EuropeanAntibioticAwarenessDay, ΕΟΦ, ΚΕΕΛΠΝΟ, Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η ΕΕΟΙ δεν συνδέεται με την E.E., Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ΚΕΕΛΠΝΟ, ECDC, CDC, ΕΟΦ.
Βιβλιογραφία – “Ευρωπαϊκή Ημέρα Ενημέρωσης για τα Αντιβιοτικά – 18 Νοεμβρίου” ECDC, European Antibiotic Awareness Day
Βιβλιογραφία – “Αισθάνεστε άρρωστος;”
1. Π. Σφηκάκης & Ε. Γιαμαρέλλου, Λοιμώξεις και αντιμικροβιακή θεραπεία, Εκδόσεις Λίτσας, 1999, σ. 386
http://www.homeopathy.gr/homeopathy/antibiotics-overuse-homeopathy.html