Η γνώμη των ειδικών
Σύμφωνα με τους ψυχολόγους υπάρχει μία κρυμμένη γλώσσα στην εθιμοτυπική μας δραστηριότητα κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Αν μας παρατηρήσει κανείς τότε, θα καταλάβει πολλά για τον χαρακτήρα και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Στην καρδιά αυτής της εορταστικής δράσης βρίσκεται η ανταλλαγή δώρων με αγαπημένα μας πρόσωπα, φίλους και γνωστούς. Ώστε κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο να συσσωρεύονται ψυχαναλυτικές ενδείξεις, πολύ προσωπικά μας δεδομένα… Οι ανθρωπολόγοι, από την άλλη πλευρά, καλούνται να αντιμετωπίσουν το παράδοξο της ολοένα αυξανόμενης εμπορευματοποίησης των διακοπών, για την οποία παραπονιούνται πολλοί ότι βλάπτει την ουσία και το νόημα των Χριστουγέννων. Οι μετρήσεις των ειδικών αποκαλύπτουν πως οι αγορές μας τείνουν να πολλαπλασιάζονται χρόνο με τον χρόνο. Αρκεί να σκεφτούμε, βέβαια, πως πρόκειται για την πιο σημαντική -από κοινωνιολογική σκοπιά- ανταλλαγή δώρων στη σύγχρονη αμερικάνικη κουλτούρα. Αντίστοιχα, στην Αγγλία περίπου το 8% της οικονομίας της χώρας δαπανάται για την παραγωγή τέτοιων εποχιακών προϊόντων, ενώ τα δώρα των Χριστουγέννων αντιστοιχούν στο 4% του ετήσιου κατά κεφαλήν εισοδήματος. Το ποσοστό αυτό πιθανόν να είναι μεγαλύτερο στην Ιαπωνία. Πώς μπορεί, όμως, τα Χριστούγεννα να είναι ταυτόχρονα μία μεγάλη θρησκευτική γιορτή και η μεγαλύτερη εμπορική γιορτή στον χριστιανικό -και όχι μόνο- πληθυσμό; Σύμφωνα με τους ανθρωπολόγους, τα ψώνια και η ανταλλαγή δώρων αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των χριστουγεννιάτικων εκδηλώσεων γιατί βοηθούν στο να επιβεβαιώνονται οι οικογενειακές αξίες σε έναν διαρκώς αυξανόμενο, υλιστικό και απρόσωπο κόσμο.
Ιστορική αναδρομή της προσφοράς
Η γλώσσα της προσφοράς είναι πανάρχαια. Στο βασίλειο των ζώων γίνονται δώρα όταν υπάρχει ένας καλός λόγος. Σε πολλά είδη εντόμων και πτηνών, τα θηλυκά δέχονται να ζευγαρώσουν με αρσενικά μόνο αν τα τελευταία τους προσφέρουν ένα εύγευστο έδεσμα. Για να αποκτήσουν ένα τέτοιο δώρο, όμως, τα αρσενικά ίσως χρειαστεί να διακινδυνεύσουν υπερβολικά. Έτσι για παράδειγμα, ο αρσενικός σκορπιός ζευγαρώνει μόνο αν προσφέρει στο θηλυκό γαμήλια δώρα εκλεκτών εντόμων-θηραμάτων. Ωστόσο, στην περιπλάνησή του για να τα βρει ρισκάρει να πιαστεί στα δίχτυα αρπακτικών αραχνών. Ο ίδιος ο Δαρβίνος, ο πατέρας της εξελικτικής βιολογίας, εκπλησσόταν από συμπεριφορές που όχι μόνο δεν συντείνουν στη διασφάλιση της επιβίωσης, αλλά μπορεί και να την απειλούν. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι χαρακτηριστικά όπως, λόγου χάρη, η ουρά του παγονιού, που συνήθως επιδεικνύονται από τα αρσενικά, εξελίχθηκαν μέσω μιας πολύχρονης διαδικασίας, που λέγεται ‘σεξουαλική επιλογή’. Τα άτομα που διέθεταν τα χαρακτηριστικά εκείνα που επιθυμούσε το αντίθετο φύλο, εξασφάλιζαν περισσότερους συντρόφους από ότι οι ανταγωνιστές τους κι αύξαναν έτσι τις πιθανότητές τους να αναπαραχθούν. Κατ’ αναλογία με τα φυσικά γνωρίσματα, η προσφορά δώρων στο βασίλειο των ζώων πιστοποιεί την υπεροχή ορισμένων συντρόφων και επιβεβαιώνει την ικανότητά τους να παράγουν υγιείς απογόνους. Τελικά, το ρίσκο για την απόκτηση του δώρου ανταμείβεται με τη διαιώνιση του γενετικού τους υλικού.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν πως και οι άνθρωποι έχουν κάποιον λόγο που προσφέρουν και συνηθίζουν να το κάνουν από τότε που προέκυψε η τεχνολογία του κυνηγιού, δηλαδή, περίπου 50.000 χρόνια πριν. Τα δώρα δεν είναι ποτέ δώρα, ακόμη και τα χριστουγεννιάτικα· πάντοτε θα περιμένουμε κάποιου τύπου αντάλλαγμα. Αρκεί να σκεφτούμε την ευγενική χειρονομία του όταν τα Χριστούγεννα του 1482 τάισε περισσότερους από 2000 ανθρώπους στο Eltham, στο νοτιοανατολικό Λονδίνο. Απώτερος στόχος αυτής της γενναιόδωρης φιλοξενίας ήταν η ενδυνάμωση των δεσμών της κοινότητας και η τελική επικύρωση της φεουδαρχικής του κυριαρχίας. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες, παρατηρεί ο εθνογράφος Marcel Mauss, η προσφορά δώρων συνιστούσε έναν τρόπο καθιέρωσης κοινωνικών συμβολαίων με τους ξένους. Ο ίδιος μας υπενθυμίζει πως δεν υπάρχει δώρο χωρίς δεσμό, χωρίς δέσμευση ή υποχρέωση. Αναφέρονται ενδεικτικά οι Hazda, μία φυλή που ζει στην Τανζανία, για τους οποίους η προσφορά ενός σπουδαίου κυνηγιού ανταλλάσσεται πχ με δόξα ή το προνόμιο εξωσυζυγικών σχέσεων και δεν σημαίνει την ανταλλαγή παρόμοιων εξυπηρετήσεων σε διαφορετικές περιόδους, αλλά την ταυτόχρονη συναλλαγή διαφορετικού τύπου εξυπηρετήσεων.
Η ψυχολογία του δώρου
Η ανταλλαγή δώρων αποτελεί έναν διάλογο οικειότητας για την επικοινωνία συναισθημάτων και αξιών. Δίνουμε δώρα για να προωθήσουμε τη φήμη ότι είμαστε καλοί και γενναιόδωροι άνθρωποι. Και αυτό το κάνουμε για να πιέσουμε τον παραλήπτη να ανταποκριθεί ανάλογα. Όταν πχ επισκέπτεσαι έναν φίλο στο νοσοκομείο με ένα καλάθι φρούτα ή λουλούδια, το κάνεις επειδή θα ήθελες να δεχτείς κάτι τέτοιο αν ήσουν στη θέση του. Αυτή η έννοια της ανταπόδοσης διαφοροποιείται στα πλαίσια του στενού οικογενειακού κύκλου. Τα δώρα μέσα στην οικογένειά μας ίσως να μην αποσκοπούν σε ισότιμη συναλλαγή, αλλά τα πράγματα αλλάζουν όταν πρόκειται για συγγενείς και τους συντρόφους τους, υποστηρίζει ο Theodore Caplow από το πανεπιστήμιο της Virginia. Τα δώρα έχουν τη δύναμη να φτιάξουν ή να διαλύσουν μια σχέση καθώς συνιστούν δείκτες για τον τρόπο που ερμηνεύουμε το κύρος, την αξία, το γούστο και τα συναισθήματα των άλλων. Εάν τα κίνητρα και οι σκέψεις μας δεν επιβεβαιώνονται όταν προσφέρουμε κάποιο συγκεκριμένο δώρο, το λάθος μας θα εκτεθεί σε κοινή θέα… Έτσι για παράδειγμα, η προσφορά ενός φθορίζοντος χνουδωτού παιχνιδιού μπορεί να θεωρηθεί προσβλητική από κάποιον που θεωρείται εκλεπτυσμένος. Ίσως οι ‘δωροφοβικοί’, λέει ο ψυχολόγος Adrian Furnham από το University College της Αγγλίας, οι οποίοι αποθαρρύνουν την ανταλλαγή δώρων μέσα στην οικογένεια και με τους φίλους τους, να το κάνουν επειδή δεν μιλούν τη γλώσσα των δώρων και συμφωνούν με τον Wittgenstein στο εξής: «όταν κανείς δεν ξέρει να μιλήσει για κάτι, πρέπει να σωπαίνει σχετικά με αυτό».
Κάποιες παρατηρήσεις: όταν πρόκειται για χριστουγεννιάτικα δώρα, οι άνδρες συμπεριφέρονται διαφορετικά σε σχέση με τις γυναίκες. Το ετήσιο κυνήγι για το ιδανικό δώρο θεωρείται μια κατεξοχήν γυναικεία αρμοδιότητα και οι γυναίκες παραμένουν οι κύριοι πρωταγωνιστές σε αυτές τις ανταλλαγές. Οι άνδρες τείνουν να δίνουν πιο ακριβά δώρα, αλλά όχι συχνά. Ένας πρώτος λόγος είναι πως γενικά οι άνδρες κερδίζουν περισσότερα, αλλά στην πραγματικότητα τα Χριστούγεννα θεωρούνται μια οικογενειακή γιορτή και οι γυναίκες παραδοσιακά αναλαμβάνουν την ευθύνη για τη διατήρηση της οικογένειας και των κοινωνικών δεσμών. Ένα ταμπού που σχετίζεται με τα δώρα είναι η χρηματική προσφορά. Εάν δώσουμε επιταγή ή μετρητά, εκθέτουμε ωμά μπροστά στα μάτια όλων την εμπορική διάσταση των εορτών και καταλήγουμε να καταστρέφουμε τη ρομαντική ατμόσφαιρα. Έτσι, τα χρήματα δεν αποτέλεσαν και δεν είναι ένα παγκοσμίως αποδεκτό μέσο ανταλλαγής δώρων. Επιπρόσθετα γιατί δείχνει πως δεν προσπαθήσαμε κι ούτε είχαμε τη διάθεση να μπούμε στη θέση του παραλήπτη και να μαντέψουμε τι δώρο θα του άρεσε. Με άλλα λόγια δεν κάναμε κάτι πιο προσωπικό. Ειδικά τα χριστουγεννιάτικα δώρα μας δίνουν την καταλληλότερη ευκαιρία για να ξεκινήσουμε μια σχέση, αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, συμβουλεύει η Carole Burgoyne από το πανεπιστήμιο Exeter στην Αγγλία. Δώρα πολύ ακριβά ίσως υποδηλώνουν κάποιο είδος δέσμευσης και υποχρέωσης, που ο παραλήπτης να μην θέλει να αναλάβει. Κατά συνέπεια, κινδυνεύουμε να απορρίψουν το δώρο μας σε περίπτωση που είναι ακατάλληλο: πολύ φθηνό ή πολύ ακριβό ή ένα που δείχνει έλλειψη γούστου…
Η ψυχολογία της χριστουγεννιάτικης κάρτας
Η πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα τυπώθηκε στην Αγγλία το 1843 και λίγα χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε και στην Αμερική. Μερικές δεκαετίες μετά οι κατασκευαστές καρτών άρχισαν να τυπώνουν φτηνές κάρτες, που θα μπορούσαν όλοι να αγοράσουν. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Cary Cooper από το Manchester Institute of Science and Technology στην Αγγλία, η αποστολή μιας κάρτας εμπεριέχει ένα σαφές νόημα -ιδιαίτερα στις μέρες μας που οι διακοπές των Χριστουγέννων είναι πολύτιμες για κάθε εργαζόμενο. Τρεις δεκαετίες νωρίτερα η τελετουργία της ανταλλαγής καρτών δεν ήταν κάτι παραπάνω από μία δευτερεύουσα κοινωνική υποχρέωση. Αλλά σήμερα έχει πολύ μεγαλύτερη αξία, καθώς συνιστά μια μορφή κοινωνικής δικτύωσης με εκείνους που δεν έχουμε επαφές και προσπαθούμε να διατηρήσουμε τη σχέση. Αναμφισβήτητα ζούμε σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι δεν μένουν πλέον κοντά στις οικογένειες τους, δεν ξέρουν τους γείτονες τους και μετακινούνται συχνά.
Και η ανταλλαγή καρτών υπόκειται σε κανόνες που φανερώνουν πολλά για τον εαυτό μας, τα κίνητρά μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους. Κι εδώ κυριαρχεί η ιδέα της ανταπόδοσης. Οποιαδήποτε παρέκκλιση από μία άμεση ανταλλαγή καρτών δίνει στοιχεία για το κύρος των εμπλεκόμενων σε αυτή τη διαδικασία. Πιθανόν εκείνοι που δεν ανταποκρίθηκαν στέλνοντας πίσω μία αντίστοιχη κάρτα, να βρίσκονται υψηλότερα στην κοινωνική ιεραρχία. Η δική μας χριστουγεννιάτικη κάρτα υπήρξε ένα μέσο προσέγγισης. Αντίστοιχα, οι κάρτες στις οποίες δεν απαντούμε ίσως να προέρχονται από επαγγελματίες ή πολιτικά πρόσωπα, που προσπαθούν να δημιουργήσουν κάποια σχέση μαζί μας. Εξίσου αποκαλυπτικά είναι όσα γράφονται επάνω στις κάρτες. Ένα εκτενές μήνυμα δείχνει ίσως μια προσπάθεια εντυπωσιασμού, ένα αστείο μήνυμα προσπαθεί να δικαιολογηθεί για τη μεγάλη καθυστέρηση, μία απλή υπογραφή δείχνει πως ο αποστολέας είναι ιδιαίτερα απασχολημένος ή σοβαρός για να γράφει αστεία, ευγενικά μηνύματα…
Αλλά ας δούμε τι μπορεί να δηλώνει η κάρτα που επιλέγουμε: μία χειροποίητη κάρτα, για παράδειγμα, ίσως δείχνει ότι ‘είμαι πλούσιος κι έχω αρκετό ελεύθερο χρόνο για να φτιάχνω μόνος μου τις κάρτες’ ή ότι ‘θέλω να θαυμάσετε το καλλιτεχνικό μου ταλέντο’ ή ότι ‘θέλω να δεις πόσο ενδιαφέρομαι για σένα, ώστε ξοδεύω όλο μου τον χρόνο για την κάρτα σου’. Αντίστοιχα, μια κάρτα με καρτούν φανερώνει μια διάθεση πέρα από τον ρομαντισμό και τη θρησκευτική ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων. Η κάρτα-φωτογραφία θέλει κυρίως να επιδείξει το καινούργιο μας σπίτι ή αυτοκίνητο ή το νέο μέλος στην οικογένεια κοκ. Ακόμη και ο τρόπος που στολίζουμε τις κάρτες είναι ενδεικτικός των σκέψεων και της προσωπικότητάς μας. Εάν τις εκθέτουμε όλες θέλουμε να προβάλλουμε την κοινωνικότητά μας, το πόσους πολλούς φίλους και γνωστούς έχουμε. Τέλος, κάτι που συνήθιζαν οι άνθρωποι στο παρελθόν και το κάνουν μέχρι σήμερα, είναι να τοποθετούν σε κεντρικό σημείο την κάρτα ενός διάσημου ή πλούσιου ή πολύ αγαπημένου προσώπου κτλ. Ανάλογα με την κάρτα επιλέγουμε να επιδείξουμε, επιδεικνύουμε παράλληλα τα κίνητρα, τα συναισθήματα και ένα μέρος της προσωπικότητάς μας.
Εμπορικά, απρόσωπα δώρα: συμβαίνει, όπως είπαμε νωρίτερα, τα δώρα των Χριστουγέννων να είναι λιγότερο προσωπικά (φθηνά και παρόμοια) σε σύγκριση, λόγου χάρη, με τα δώρα γενεθλίων. Μία πρώτη εξήγηση είναι για να δηλώσουμε πως μετράει περισσότερο η σκέψη που δίνει αξία σε ένα λιγότερο σπουδαίο δώρο. Κάτι τέτοιο συμφωνεί με το πνεύμα μιας θρησκευτικής εορτής. Προκειμένου να προσδώσουμε ιδιαίτερο νόημα στο χριστουγεννιάτικο δώρο μας, προσέχουμε κατά κύριο λόγο το περιτύλιγμα. Με τον τρόπο αυτό τονίζουμε την ίδια την πράξη και όχι το περιεχόμενο του κουτιού. Ο γνωστός ανθρωπολόγος Claude Lévi-Strauss υποστηρίζει πως το πακετάρισμα δίνει σε ένα κοινό προϊόν, συναίσθημα και μια ιδέα για την προσωπικότητα του δότη. Είναι κάτι σαν την ιεροτελεστία του μαγειρέματος μέσα στην οικογένεια, η οποία μετατρέπει τα συνηθισμένα προϊόντα του σούπερ μάρκετ σε ένα γεύμα που εκφράζει και ενδυναμώνει τους δεσμούς των μελών της.
Η χριστουγεννιάτικη αγορά
Οι μυρωδιές, η μουσική και η υποβλητική ατμόσφαιρα της χριστουγεννιάτικης αγοράς αποσκοπούν στο να ενθαρρύνουν τον κόσμο να αγοράσει ένα ακόμη δώρο. Η καταναλωτική συμπεριφορά των ανθρώπων αυτές τις ημέρες διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο, την ηλικία αλλά και την ‘παρέα’ που τους συντροφεύει στα ψώνια. Οι καταστηματάρχες με τη σειρά τους, ‘οσμίζονται’ και κατευθύνουν τις επιλογές του κόσμου με ποικίλους τρόπους. Αρχικά, ο λεγόμενος κωδικός (bar code) που αναγράφεται σε κάθε προϊόν και ο οποίος ‘παρακολουθεί’ τις κινήσεις των αγοραστών από το 1967, δίνει το στίγμα των επιθυμητών προϊόντων. Πολύ περισσότερο, ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται και διακοσμούνται τα καταστήματα βασίζεται στην κατανόηση της ψυχολογίας του καταναλωτή. Προϊόντα, λόγου χάρη, που τοποθετούνται σε ράφια στο ύψος των ματιών του μέσου αγοραστή, προτιμούνται συγκριτικά με άλλα που είναι σε χαμηλότερες ή υψηλότερες θέσεις.
Αλλά πως δελεάζεται ο καταναλωτής αυτές τις γιορτινές ημέρες; Βασικός κανόνας για τους πωλητές είναι να τραβήξουν την προσοχή του με γυαλιστερά και λαμπερά αντικείμενα. Κατά δεύτερο, να χρησιμοποιήσουν ωραία αρώματα. Ειδικά για τη μυρωδιά, που έχει χαρακτηριστεί ως ο ‘μυστικός γητευτής’, μία πρόσφατη έρευνα στις ΗΠΑ αποκάλυψε πως οι πωλήσεις ενός καταστήματος αυξήθηκαν κατά 15 με 20% όταν χρησιμοποιήθηκε άρωμα ροδάκινου συγκριτικά με τις πωλήσεις του προηγούμενου έτους, οπότε δεν υπήρχε κάποιο άρωμα. Άλλες έρευνες κάνουν λόγο για αύξηση των κερδών στο καζίνο του Las Vegas κατά 50% όταν οι παίκτες μυρίζουν ένα ορισμένο άρωμα. Ο λόγος είναι πως τα αρώματα πυροδοτούν τις κατάλληλες σωματοχημικές αντιδράσεις, που χαλαρώνουν τους αγοραστές και τους κάνουν πιο πρόθυμους να ενδώσουν στις προκλήσεις της αγοράς. Παρόμοιο ρόλο παίζουν και τα χρώματα των προϊόντων και των συσκευασιών. Μία ακόμη έρευνα έδειξε πως οι άνθρωποι ‘αποχωρίζονται’ ευκολότερα τα χρήματά τους όταν αντικρίζουν χρώματα που προσεγγίζουν στο κόκκινο, συγκριτικά με τα λεγόμενα ‘ψυχρά’ χρώματα του μπλε και του πράσινου. Συνεπώς, οι αποχρώσεις του κόκκινου είναι αυτές που πρέπει να εκμεταλλευθούν οι καταστηματάρχες όταν στοχεύουν στην άμεση αντίδραση και απόφαση του καταναλωτή. Μήπως αυτός είναι άραγε ο λόγος που ο Αϊ Βασίλης φοράει κόκκινα;Το ίδιο ‘μελετημένη’ είναι και η μουσική των Χριστουγέννων. Προκειμένου να στρέψουν την προσοχή των αγοραστών στα χριστουγεννιάτικα προϊόντα, οι καταστηματάρχες παίζουν κάποια κατάλληλα, εποχιακά τραγούδια. Σε αυτή την περίπτωση, κυρίαρχο ρόλο έχει ο ρυθμός. Μία μουσική με αργό τέμπο ανακουφίζει από το στρες κι ενθαρρύνει τους αγοραστές να αφιερώσουν επιπλέον χρόνο για τα ψώνια τους. Μία σχετική έρευνα αποκάλυψε πως η μουσική με χαλαρό, αργό ρυθμό αύξησε τις πωλήσεις κατά 38%. Με άλλα λόγια, οι καταστηματάρχες έχουν έναν ακόμη λόγο να προτιμούν το ‘Άγια Νύχτα’ από το ‘Τρίγωνα Κάλαντα’, εάν θέλουν να βγάλουν περισσότερα χρήματα. Επίσης, αν θέλουν να επηρεάσουν τις πωλήσεις προϊόντων από μια συγκεκριμένη χώρα, πχ της Γερμανίας ή της Γαλλίας, μπορούν να χρησιμοποιήσουν γερμανική ή γαλλική μουσική, καθώς βρέθηκε πως οι καταναλωτές δείχνουν μια ‘προτίμηση για τα αρχέτυπα’, όπως λέγεται χαρακτηριστικά. Έτσι για παράδειγμα, στο άκουσμα κλασικής γερμανικής μουσικής σε μια κάβα, τείνουν να αγοράζουν γερμανικά κρασιά και μάλιστα από τα πιο ακριβά.
Οι κανόνες της χριστουγεννιάτικης αγοράς
Τελικά οι καταστηματάρχες (τουλάχιστον οι επιτυχημένοι) φαίνεται πως ακολουθούν τους κανόνες της αγοράς, επάνω στους οποίους εργάστηκαν πολλοί επιστήμονες από τον χώρο της ψυχολογίας, του μάρκετινγκ κτλ. Παρατηρείται, λοιπόν, πως ο αγοραστής ξοδεύει λιγότερο χρόνο ψάχνοντας εάν συνοδεύεται από κάποιον, ενώ αυτός ο χρόνος αυξάνεται όταν επιζητά ένα ακριβό δώρο ή περιορίζεται από κάποιον ορισμένο οικονομικό προϋπολογισμό. Επιπλέον, όσο λιγότερο χρόνο έχει για να ψωνίσει τόσο περισσότερο στηρίζεται στους υπαλλήλους του καταστήματος. Η επιλογή του δώρου γίνεται πιο εύκολη εάν έχει στενότερη, πιο προσωπική σχέση με τον παραλήπτη του δώρου. Αντίστοιχα, ο χρόνος που διαθέτει κανείς για τα χριστουγεννιάτικα ψώνια και η εμπιστοσύνη που επιδεικνύει στους υπαλλήλους του μαγαζιού επηρεάζονται και από το φύλο του. Σε γενικές γραμμές, οι άνδρες φαίνεται να μην τηρούν το τελετουργικό της χριστουγεννιάτικης αγοράς, να βαριούνται ή να ‘χάνονται’ ευκολότερα μέσα στο πλήθος των πληροφοριών. Επομένως, διαφορετική νοοτροπία κυριαρχεί στα καταστήματα που απευθύνονται σε άνδρες από ότι σε εκείνα για γυναίκες. Ακόμη, αμφιλεγόμενη φαίνεται πως είναι η επιρροή των συζύγων κατά τη διάρκεια αυτής της βόλτας στα μαγαζιά, καθώς δεν έχουν μάλλον τον ρόλο μιας οποιαδήποτε παρέας, που επιταχύνει τις διαδικασίες. Αντίθετα, δρουν κυρίως επιβεβαιωτικά για τις επιλογές της συζύγου.
πηγη
http://www.openscience.gr/